ENDİŞE SİZİ NASIL ETKİLER?

Tehlike baş gösterdiğinde, korkmak normal bir tepkidir. Bu yalnız normal değil, aynı zamanda uygundur da. Sizi tehlikeye karşı uyararak, uygun tepki vererek, hayatta kalmanızı sağlayabilir. Tehlike ya da tehdit ortadan kalktığında, genellikle endişe de ortadan kalkar.

Endişe, tehlike olmadığı durumlarda sizin ısrarla tehlike ya da tehdit değerlendirmesi yapmaya devam ettiğiniz durumlarda sorun olabilir. Ya da tehlike ortadan kalktığı halde, endişe hâlâ devam ediyorsa; bu durum bir problem teşkil eder. Bu durumda endişe, uygun davranmanızı engelleyebilir. Aşağıya doğru kısır bir sarmal içinde endişe, daha sonraki gerçek tehdit veya tehlike karşısında uygun tepki verme kabiliyetinizi azaltır.

Bütün dikkatinizi, elinizde olmadan, tehlike ya da tehdit kavramları üzerine odaklamanız, işinizle ilgilenmenizi, eğlenmenizi ve durumunuz üzerinde düşünmenizi çok güçleştirir. Bu süper alarm sistemi ile donatılmış bir evde yaşamaya benzer. En ufak bir gürültü ve harekette, alarm çalmaya başlar. Bu tür bir sistem evin köpeği ile silahlı bir hırsızı birbirinden ayıramaz. Siz de ayıramazsınız. Her zaman tetikte olursunuz ve otomatik tehlike düşüncesi sürekli olarak kafanızda mevcut olur. Bu, o kadar hızlı ve sık olur ki, farkına varamazsınız. Psikologlar bu durumu hypervigilance (aşırı derecede tetikte olma durumu) olarak tanımlarlar.

Mantık dışı otomatik düşünceler, endişenin sizin üzerinizdeki diğer bir etkisidir. Sık sık "yanlış alarm" almanızın yanında, düşüncelerinizi "muhakeme etme" kabiliyetiniz de zayıflar. Korkulu düşüncelerinizin mantıksız olduğunu farkedebilirsiniz belki, fakat dışardan yardım almadan onları iyi bir şekilde değerlendiremeyebilirsiniz. Otomatik düşünceler iradeniz dışında devam eder,ve sizi baskı altında tutar. Bu düşüncelerin bu gayr-ı iradi olma özelliğidir ki, pek çok endişeli insanın "akıllarını kaybetmekte" olduklarını düşünmelerine sebep olur.

Endişe tepkilerinin sizi etkileme şekillerinden biri de genelleştirmedir. Örneğin, yolda yürürken bir siren sesi duysanız, evinizin yandığını düşünürsünüz. Üzerinizden havalanan bir uçak bir sonraki gezide uçağınızın düşeceğini size düşündürte-bilir. Eğer geçmişte başınızdan korkunç bir olay geçtiyse, onun hakkındaki düşünce ve imajlar size ilk günün endişesini yaşatabilir. Uzmanlar bu tür endişeyi, Posttraumatic Stress Disorder (travma sonrası stres rahatsızlığı) olarak tanımlarlar. Bu, Vietnam savaşına katılan Amerikan askerlerinden birçoğunda ve benzer travmatik tecrübeleri yaşayanlarda görülmektedir.

Başka bazı düşünce karışıklıkları da endişenin özellikle-fındendir:
Felaket beklentisi, en kötü ihtimali akla getirme sık görülen bir durumdur. Önemli bir iş konuşması yapmadan önce, söyleyeceklerinizi unutmaktan, bayılmaktan ya da odadan kaçmak zorunda kalacağınızdan, bütün hayatınızı mahvedeceğinizden endişe etmeniz gibi.

Perspektif kaybı da hayli yaygın bir durumdur. Herhangi bir durum içindeki bütün potansiyel tehlike ve tehditlere cevap verir, fakat potansiyel fayda ve avantajları gözden kaçırırsınız. Patronunuzla yeni proje hakkında konuşurken yaptığınız bütün hataları hatırlar, fakat onun sizin fikirlerinize ve çabalarınıza yönelik teşviklerini görmezden gelirsiniz.

Belirsizlik veya müphemlik karşısında toleransınızı kaybedip ya hep ya hiç şeklinde düşünmeye kapı açtığınızda küçük müdahaleler önemli tehditler haline gelirler. Yan odadan gelen dosya hışırtısı birilerinin çok gizli belgeleri çaldığı düşüncesini uyandırır-, iş toplantısında meydana gelen bir nefes darlığı sizin için nefesinizin tamamen kesileceği anlamına gelebilir. Böylece, bütün tehlikeleri kesin ve aşırı bir biçimde algılama eğilimi ortaya çıkar.

Yanlış düşünme ile ilgili son problem, alışkanlık kazanamamadır. Araştırmacılar, normal seviyedeki korkunç bir olaya sık sık maruz kalan endişesiz insanların, duruma alıştıklarını ya da kanıksadıklarını ortaya çıkarmıştır. Öte yandan, endişeli insanlar ise bu tür durumlarda daha da endişeli olmaktadır. Böylelikle endişesiz insanlar durumun bir tehdit içermediğini tespit edebilmekte, normalde endişeli olan birey ise, durumun güvenli olup olmadığına karar verememektedir.

DERLEYEN...EDİTÖR